معرفی اجمالی شهر کاپان مرکز استان سیونیک
شهر کاپان مرکز استان سیونیک (جنوبی ترین استان ارمنستان و هم‌مرز با ج.ا.ایران) است. ساختمان استانداری سیونیک نیز به‌عنوان مرکز مدیریت اداری و سیاسی استان در این شهر واقع است. این شهر در بین چهار رشته‌کوه و در کناره رود «وغجی» در بخشی از دره این کوه‌ها از شرق به غرب قرار گرفته است. قله «خستوپ» با ارتفاع 3.206 متر در چند کیلومتری جنوب این شهر قرار دارد. این شهر حدود 33 هزار نفر جمعیت دارد و پرجمعیت‌ترین شهر استان هم محسوب می‌شود.
به دلیل وجود معادن متعدد مس، مولیبدن، طلا و... در اطراف این شهر، در زمان قاجار به این شهر «معدن» هم می گفتند. این شهر در زمان قبل از استقلال، «قاپان» نامیده می شد ولی بعد از استقلال از شوروی سابق به «کاپان» تغییر نام یافت، ولی همچنان برخی آن را قاپان می خوانند. معنای «کاپان» را دالان یا بخش تنگ یک دالان نیز گفته اند. این شهر در ارتفاع 705 تا 1050 متری از سطح دریا قرار دارد. در زمستان هوا تا 22 درجه زیر صفر هم می‌رسد و در تابستان به 40 درجه هم افزایش می یابد، ولی عموماً دمای هوا معتدل است. فاصله این شهر تا مرز ایران در حدود 80 کیلومتر است که البته به دلیل راههای کوهستانی و پرپیچ‌وخم با ماشین حدود 2 ساعت از نوردوز (گمرک ایران) تا کاپان زمان می‌برد.
ازنظر تاریخی این شهر دوره‌های مختلفی را پشت سر گذاشته است. در قرن 16 جزو خطه ایروان و در قلمرو امپراتوری صفویه قرار داشت. در قرن 18 برای مدتی سردار ارمنی به نام «داوود بیگ» با حمایت ارمنیان توانست کاپان را از دست عثمانی ها خارج کند. بعدها این شهر جزو خانات نخجوان و خانات قره باغ حکومت ایران محسوب می‌شد و در دوره قاجار شهر نسبتاً قابل‌توجهی شده بود. در سال 1813 میلادی این شهر به همراه سرزمینهای وسیع دیگری در قفقاز با قرارداد گلستان به قلمرو امپراتوری روسیه ضمیمه شد. در سالهای 1818 تا 1820 بسیاری از مردم ارمنی شهرهای خوی و سلماس به این منطقه و ازجمله شهرهای سیسیان و کاپان مهاجرت کرده اند. در سده های قبل، تعدادی از خانواده های یهودی نیز در یکی از محله های این شهر زندگی می کردند. در قرن 19 تعدادی مهندس آلمانی و روسی و حتی یونانی برای کشف و استخراج معادن این منطقه در کاپان سکونت داشته‌اند.
کاپان علاوه بر منابع طبیعی مانند جنگل و دره و کوههای بلند، دارای آثار تاریخی و فرهنگی متعدد است. دژ «باغابِرد» که قدمت آن به قرن 4 میلادی بازمی‌گردد و به کاخ داوود بیگ نیز معروف است، در این منطقه واقع شده است. پلی از قرون‌وسطی در شهر کاپان از سال 871 میلادی و صومعه «تاتو» از قرن 9 و صومعه «واهانا وانک» از قرن 11 و دژ «هالیدزور» از قرن 17 به یادگار مانده اند. موزه زمین‌شناسی و موزه تاریخ کاپان و شعبه‌ای از موزه هنر مدرن ایروان ازجمله دیگر مراکز فرهنگی این شهر هستند. مدرسه هنرهای زیبا (سال 1972)، خانه فرهنگ (سال 1977)، مدرسه هنر کودکان (سال 1981)، کتابخانه عمومی، مرکز خلاقیت کودکان و جوانان (از سال 1990)، خانه تئاتر شیروان زاده و دو مدرسه موسیقی از سالهای 1977 و 1986 در این شهر فعالیت دارند.
راه بسیار مهم و استراتژیک ایران به گرجستان و دریای سیاه از داخل شهر کاپان می‌گذرد. هر روز به طور متوسط بیش از 300 کامیون و تریلی که عمدتاً ایرانی هستند از این شهر عبور می کنند. همچنین راهی که به منطقه قره‌باغ می‌رسد از کاپان می‌گذرد. در گذشته یک خط راه‌آهنی نیز از شهر کاپان به زنگیلان آذربایجان عبور میکرده ولی در حال حاضر کاملاً از بین رفته و غیرفعال است. در کنار شهر کاپان فرودگاهی برای هواپیماهای سبک مسافری وجود دارد که طی چندین دهه اخیر به دلیل جنگهای بین آذربایجان و ارمنستان و به دلیل نزدیکی به مرز و خطرات امنیتی فعالیت نداشته است. البته مدتی است فرودگاه کاپان عملیاتی شده و پنج روز در هفته پرواز به ایروان و بالعکس با هواپیماهای سبک که تا 16 مسافر ظرفیت دارد در آن صورت میگیرد.
همان‌طور که اشاره شد، بخش معدن یکی از مهمترین پایه های فعالیت های اقتصادی در شهر کاپان و استان سیونیک است. هم اکنون از معدن طلا، مس و نقره شاهومیان در اطراف کاپان که در مالکیت شرکت انگلیسی «چارَت»(CHAARAT) است، طلا و مس و نقره استخراج می‌شود. در شهر کاپان همچنین تعدادی شرکت صنعتی فعال هستند ازجمله آن‌ها شرکت «CH.SH.SH کاپان» می‌باشد که در سال 1947 به‌منظور تولید مصالح ساختمانی تأسیس شده است. کارخانه تولید «ماشین‌ابزار کاپان» هم از سال 1972 در این شهر فعالیت دارد. شرکت تولید پارچه سوناتکس «SONATEX» از سال 1985 و شرکت ماریلا «MARILA LLC» تولیدکننده گوشت و محصولات لبنی از سال 2010 فعال است.
ازنظر آموزشی شعبه هایی از دانشگاه‌های ایروان در کاپان و گوریس فعالیت دارند. دانشگاه پلی‌تکنیک ایروان در شهر کاپان شعبه فعالی دارد که هیئتی دانشگاهی از دانشگاه‌های صنعتی اصفهان و دانشگاه اصفهان به کاپان سفرکرده و راههای تقویت علمی این دانشگاه را موردبررسی قرار دادند و احتمالاً تعدادی بورس تحصیلی در سطح فوق‌لیسانس در رشته‌های معدن و کامپیوتر برای دانشجویان ارمنی این استان در نظر گرفته شود.
در بین رشته‌های ورزشی، فوتبال رواج زیادی دارد و تیم گاندزاسار (گنجه سر) کاپان با داشتن زمین ورزشی مناسب و باشگاهی قابل‌قبول یکی از تیم‌های خوب لیگ برتر ارمنستان است و تاکنون سه بار عنوان سومی را در این کشور به دست آورده است.