وضعیت اقتصادی و اجتماعی استان سیونیک
سیونیک ازنظر منابع معدنی غنی است و فلزات رنگی - مس، مولیبدن، روی و غیره و فلزات گران‌بها - طلا، نقره و همچنین منابع معدنی غیرفلزی- سنگ‌های ساختمانی و نمای ساختمان، بازالت، سنگ‌آهک، مرمر، گرانیت، سنگ‌های قیمتی و غیره در این استان وجود دارد. شاخه‌های اصلی صنعت منطقه، معدن و تولید انرژی الکتریکی و همچنین کشاورزی است.
سابقه اجتماعی - اقتصادی استان سیونیک و شاخص‌های اصلی
در یک نگاه تاریخی استان سیونیک به لحاظ صنعتی یکی از توسعه‌یافته‌ترین مناطق ارمنستان بوده است. منابع غنی معدنی به‌ویژه معادن مس و مولیبدن و در مرحله بعدی معادن طلا از قرن ۱۹ نظر سرمایه‌گذاران خارجی به‌ویژه فرانسوی‌ها را به خود جلب نمود. هنوز معادن قدیمی کاپان و کاجاران و مناطق پیرامونی این دو شهر همچنان از زیرساخت‌ها و آثار شهری و فرهنگی به‌جامانده از آن زمان بهره‌مند هستند. در دوران شوروی، این استان به چهار منطقه کاپان، گوریس، سیسیان و مغری تقسیم می‌شد. با وجودی که صنایع معدنی در دو منطقه کاپان و مغری توسعه‌یافته‌تر از دو ناحیه دیگر بوده است، اما همچنان صنایع معدنی در سراسر مناطق زنگزور، صنعتی اساسی و اثرگذار محسوب می‌شود. به خاطر همین منابع غنی معدنی بود که حکومت شوروی زیرساخت‌های اجتماعی و صنعتی توسعه‌یافته‌ای را در این استان به وجود آورده بود.
سیستم برنامه‌ریزی اقتصادی متمرکز در شوروی سابق، علاوه بر صنایع معدنی، موجب توسعه‌یافتگی دیگر بخشهای کلیدی اقتصادی استان سیونیک نیز شده بود. ازجمله این بخش‌ها عبارت‌اند از:
الکترونیک
در دوران شوروی سابق، در ابتدا صنایع الکترونیک استان سیونیک بیشتر در اطراف شهر کاپان متمرکز شده بود. با توجه به پشتیبانی‌های فنی دانشگاه دولتی مهندسی ارمنستان یا همان موسسه سابق پلی تکنیک ایروان (شعبه کاپان) در آن دوره چندین کارخانه الکترونیک پیشرفته در منطقه ایجاد شده بود که شامل «کاپان الکترون»، «کاپان ریلای»، «کاپان کاندنسیتورز»،« کاپان لامپ»، « گوریس گاما» ، «کارخانه لامپ سیسیان» و « کارخانه ترانزیستور سیسیان» بوده است که از قضا در دوران فعلی این بخش یکی از آسیب‌دیده‌ترین بخشهای اقتصادی در استان سیونیک می‌باشد.
صنعت نساجی
یکی دیگر از بخش های پیشرفته در استان سیونیک صنعت نساجی بود. کارخانه‌های نساجی در شهرهای کاپان، گوریس و سیسیان فعال هستند. «کارخانه پوشاک کاپان» که در حال حاضر به نام «سوناتکس» فعالیت دارد، یکی از شرکتهای برجسته در صنعت نساجی ارمنستان بود. این کارخانه در دهه هشتاد به‌طور اساسی نوسازی و به دستگاه‌های مدرن مجهز شد. فناوری و دستگاه‌های اصلی این کارخانه از نوع ماشین های پیشرفته ساخت شرکت دوبیه "Dubiet " سوئیس هستند. دیگر کارخانه های بزرگ در استان سیونیک «زنگزور او اس جی سی» گوریس و «کارخانه پوشاک» سیسیان میباشند.
ماشین‌سازی
هدف مهم صنعت ماشین‌سازی در استان سیونیک، تأمین نیازهای پرشمار صنایع معدنی بوده است. شرکتهای مهم این بخش «کارخانه نوسازی ماشین‌آلات کاپان» و » کارخانه میکرو انجین گوریس» بوده است.
فرآوری غذایی
صنایع فرآوری های غذایی در استان سیونیک باهدف استفاده بهینه از منابع غنی در این منطقه شکل گرفته است. به‌طور مشخص در مرکز هر چهار شهرستان یعنی کاپان، گوریس، سیسیان و مغری کارخانه‌ی کمپوت سازی وجود داشت. در حال حاضر، کمپوت سازی مِغری که جهت‌گیری صادراتی دارد، تنها کارخانهای در استان سیونیک است که تقریباً در مقیاس صنعتی فعالیت دارد. دام‌پروری، تولید شیر، تولید پنیر (به‌خصوص در سیسیان) و تولید فراورده‌های گوشتی از دیگر صنایع توسعه یافته غذایی و کشاورزی بوده است.
گردشگری
استان سیونیک ازنظر جذابیت های گردشگری نیز مشهور بوده است. مدیریت شرکت مس مولیبدن زنگزور و شرکتهای معدنی دیگ، تعدادی خانه های تفریحی در نواحی اطراف کاپان و به‌طور خاص در روستای « کارم راکار » نزدیک روستای مرزی داویتبیگ در کنار جاده کاپان به گوریس و نیز در مناطق کوهستانی بین کاپان و کاجاران ایجاد کرده بودند. علاوه بر موارد فوق، خانه های تفریحی به خاطر طبیعت زیبای منطقه نیز ایجاد شده بود و این در حالی بود که دیگر مکان‌های جذاب گردشگری منطقه کاملاً مورد بی‌توجهی قرار داشتند. از این منظر می‌توان به اهمیت استان سیونیک به خاطر داشتن سایت های بسیار جذاب گردشگری همانند صومعه تاتو در نزدیکی گوریس و رصدخانه قدیمی در سیسیان و کلیساهای بسیار قدیمی در سراسر منطقه اشاره نمود.
از دیگر صنایع نسبتاً توسعه یافته درگذشته استان سیونیک، می‌توان به ساخت‌وساز، تولید مبلمان، بخش انرژی و کارخانه های تولید محصولات مکانیکی اشاره نمود. توسعه بخشهای صنعتی کاملاً با زیرساخت‌های اجتماعی پیشرفته و گسترده‌ای مانند سیستم های بهداشتی، آموزشی، خدمات، تجارت و غیره همراه بود. مسیر اصلی ارتباطی برای ورود و صدور محصولات و آمدوشد مسافران از منطقه، خط آهن بود. بخش بزرگی از این خط ریلی از قلمرو ج. آذربایجان می‌گذشت و از دهه ۹۰ به بعد دیگر عملیاتی نبوده است.
از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی و به‌خصوص بعد از بالا گرفتن درگیری‌ها با ج.آذربایجان بر سر موضوع ناگورنو قره باغ، وضعیت اقتصادی و اجتماعی در این استان به‌طور مستمر تنزل داشته است.
شاخص‌های اصلی اقتصادی و دیگر داده های قابل‌توجه در خصوص این استان عبارت‌اند از:
۱- سهم استان سیونیک در تولید ناخالص صنعتی کل کشور 1/8 درصد است.
۲- سهم استان سیونیک در تولید ناخالص کشاورزی کل کشور 8/11 درصد است.
۳- سهم استان سیونیک در گردش سرمایه خرده‌فروشی کل کشور 3/1 درصد است.
۴- سهم استان سیونیک در خدمات ناخالص کل کشور 6/1 درصد است.
۵- نرخ بیکاری استان 5/20 درصد (بیشترین میزان در کشور بعد از استان شیراک)
همان‌طور که در نمودار بالا مشاهده می‌شود، تولیدات صنعتی استان سیونیک بعد از استان‌های ایروان، کوتایک و آرارات در رتبه چهارم کشور قرار دارد. قبلاً به وابستگی تولیدات صنعتی استان به تولیدات معدنی و به‌ویژه کارخانه مس و مولیبدن زنگزور اشاره کردیم. این کارخانه به‌تنهایی ۲۴۰۰ نیروی معدنکار در اختیار دارد. کل نیروهای معدنی استان ۴۵۰۰ نفر هستند و کل نیروهای استخدام‌شده در استان سیونیک ۵۰ هزار نفر میباشند. به‌هرحال، رشد نسبتاً بالای تولیدات صنعتی استان، تأثیر چندانی در کاهش فقر منطقه نداشته است، چون بیکاری در استان سیونیک بالای ۲۰ درصد است که دو برابر نرخ متوسط بیکاری در کل کشور است و این مسئله بدترین شاخص در ارمنستان بعد از زلزله استان شیراک محسوب می‌شود.
در استان سیونیک از حدود ۴۱ میلیون دلار تولید سالیانه مواد معدنی، ۶۹ درصد سهم شرکت مس و مولیبدن زنگزور می‌باشد.۳۱ درصد بقیه این مبلغ تقریباً به‌طور مساوی به شرکتهای « مس و مولیبدن آگاراک» و «کارخانه گندله‌سازی سنگ‌آهن کاپان» تعلق دارد.
کشاورزی
تولید ناخالص کشاورزی در استان سیونیک در سال‌های اخیر رو به رشد بوده است. مقایسه تولیدات کشاورزی استان سیونیک و کل کشور ارمنستان نشان از رشد قابل‌توجه این بخش در سطح استان سیونیک به نسبت کل کشور دارد. تولیدات کشاورزی استان رشد 8/16 را تجربه کرده است، درحالی‌که در سطح ملی این رقم 3/8 درصد بوده است. باوجودی که مقایسه آمار سالیانه کشاورزی نشان از رشد قابل‌توجه این محصولات در سطح استان دارد، لکن حجم مطلق تولید اندک بوده است که در جدول نشان داده شده است:
همان‌طور که در جدول مشاهده می‌شود، علیرغم مساحت زیاد استان سیونیک، ارزش مطلق تولیدات در استان‌های آرارات، ارامویر، گغارکونیک، لوری و شیراک بهتر از استان سیونیک بوده است، دلیل اصلی این تفاوت، عدم وجود کارخانه‌های فرآوری محصولات کشاورزی متناسب در استان سیونیک می‌باشد.
موضوعات اجتماعی
بر اساس آمارهای رسمی، در حال حاضر جمعیت استان سیونیک حدود ۱۳۴۰۰۰ نفر می‌باشد که ۸۸ هزار نفر شهرنشین و ۴۶ هزار نفر روستانشین میباشند. بر اساس منابع آماری، سطح فقر در استان سیونیک در مقایسه با دیگر استان‌های ارمنستان به شرح زیر می‌باشد:
همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود، استان سیونیک پایین‌ترین سطح فقر را در ارمنستان دارد؛ اما این نتایج می‌تواند نادرست باشد، چون آمار استان در شهر کاجاران جمع‌آوری و تدوین شده است که ازنظر اجتماعی یکی از شهرهای ارمنستان با سطح درامد بالا محسوب می‌شود. از طرف دیگر شهرهای بزرگ دیگر استان، مانند کاپان، گوریس و سیسیان سطح فقر بسیار بالایی دارند، چون این شهرها در هر دو بخش صنعت و کشاورزی تجاری از توسعه کمتری برخوردارند. یکی دیگر از شاخص‌هایی که این ادعا را تائید می‌کند، سطح بیکاری در کل کشور است که جزئیات آن در نمودار زیر آمده است:
همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود، ازنظر تعداد بیکاران، استان سیونیک همراه با استان‌های شیراک و لوری بدترین استان‌های کشور می‌باشد. ازنظر درصد بیکاران نسبت به‌کل جمعیت، استان سیونیک وضعیتی به‌مراتب بدتر از این دارد، که در نمودار زیر منعکس است:
در حال حاضر تعداد کل افراد شاغل در سیونیک ۴۹۵۳۱ نفر میباشند که از این تعداد، ۱۵۷۵۱ نفر در سازمان‌های دولتی استان کار می‌کنند. ترکیب نیروی کار در هر یک از بخشهای اقتصادی به ترتیب زیر می‌باشد:
- صنعت-------------------------۱۱۵۲۷
- کشاورزی و جنگلداری -------- ۱۵۶۹۸
- ساختمان-----------------------۱۶۲۵
- حمل‌ونقل و ارتباطات-----------۱۱۸۴
- خرده‌فروشی و هتلداری---------۲۷۸۳
- خدمات اجتماعی----------------۹۵۲
- بهداشت، ورزش و امنیت اجتماعی-۱۳۲۶
- آموزش، فرهنگ و هنر- -------۵۱۷۳
- علوم---------------------------۱۸۲
- اعتبارات و بیمه --------------- ۶۲۹
- ادارات دولتی ---------------- ۱۳۰۵
- دیگر بخش‌ها------------------۷۱۱۷